از وین تا لندن با «آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید»

به گزارش مجله خبری نگار، کتاب آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید نوشته ژان‌میشل کینودو با ترجمه علیرضا طهماسب و مجتبی جعفری که به تازگی از سوی انتشارات فرهنگ‌نشرنو روانه بازار کتاب شده تلاش دیگری است برای شناخت فروید، پدر علم روانکاوی که در یک سده گذشته کتاب‌های متعددی در شرح آرا و نظریات وی به فارسی برگردانده شده است.

فهم و هضم آرای اندیشمندان بزرگ و کلاسیک کوششی است که عمری بلند و همتی بلندتر می‌طلبد. ویژگی‌هایی، چون گسترۀ آثار و بعد زمانی و کژتابی‌های زبان و بافتار تاریخی ظهور اثر و هندسۀ فکری متناسب با این رفتار، خوانش آثار اندیشمندان کلاسیک را برای خوانندۀ امروزین بسیار دشوار می‌کند. رویارویی با فروید نیز از این قاعده برکنار نیست.

او نویسنده‌ای است بالیده در اواخر قرن نوزدهم اتریش و فرهنگ آلمانی که بی‌تردید از شکوفاترین ادوار اندیشۀ بشری است؛ نویسنده‌ای پرکار با قلمی هنرمند و خلاق که با پیشینه‌ای در پزشکی، عصب‌شناسی و زیست‌شناسی و گرانبار از فرهنگ و اندیشۀ وین اواخر قرن نوزدهم و سخت وامدار ایدئالیسم و رمانتیسم آلمانی، مفاهیمی نوآیین را در کار می‌کند تا طرحی نو از سازوکار ذهن آدمی دراندازد.

زیگموند شلومو فروید به انگلیسی Sigmund Schlomo Freud پدر علم روانکاوی در ۶ ماه مه سال ۱۸۵۶ در فری برگ به دنیا آمد. فروید کودکی‌اش را در خانواده‌ای فقیر گذراند و در وین دبیرستانش را تمام کرد. او دانش‌آموزی برجسته بود و به زبان‌های آلمانی، ایتالیایی، فرانسه، انگلیسی، اسپانیایی عبری، لاتین و یونانی تسلط داشت. او ادبیات را دوست داشت و آثار «ویلیام شکسپیر» را دنبال می‌کرد. «فروید» در هفده‌سالگی رشته پزشکی دانشگاه وین را آغاز کرد و زیر نظر استادان به نام آن دوره تحصیل کرد. وی فلسفه و روانشناسی را نیز در آن دوران دنبال می‌کرد و سال ۱۸۸۱ از مقطع دکترا فارغ‌التحصیل شد.

فروید نظریه شخصیت را شرح داد و رفتار‌های کودکان و تأثیر آن بر بزرگ‌سالی را بررسی کرد. او بیشتر آسیب‌های افراد را حاصل دوران کودکی‌شان می‌دانست و مراحل زندگی کودک را به پنج مرحله تقسیم کرد که بر اساس این مراحل تیپ‌های شخصیتی را مطرح کرد. وی «عقده ادیپ» را نخستین بار سال ۱۸۹۹ در کتاب «تفسیر خواب‌ها» مطرح کرد. بسیاری از نظریات او برای آن زمان قابل‌درک نبود و بعضی از آثارش را نازی‌ها سوزاندند.

زیگموند فروید از افراد بسیار تأثیرگذار بر تفکرات و اندیشه‌های قرن نوزدهم است. او کتاب‌های بسیاری نگاشته است که نتیجه‌ی سال‌ها پژوهش و تحقیقاتش هستند. بسیاری از کتاب‌های او شامل مقالاتش درزمینه‌ی فراموش‌کاری، هیپنوتیزم و درمان افراد مبتلا به بیماری‎‌های عصبی است. او از بنیان‌گذاران اصلی علم روان‌کاوی است که توانست با گفته‌هایش علم‌های دیگر ازجمله روانشناسی، انسان‌شناسی، هنر و ادبیات را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

وی تفکرات انسان را کنکاش کرد و از تأثیر رفتار‌های کودکی در بزرگ‌سالی صحبت کرد. باگذشت بیش از صدسال همچنان اندیشه‌هایش قابل‌بررسی و مطالعه است و در دانشگاه‌های سراسر دنیا تدریس می‌شوند. آثار او در سه حوزه‌ی بالینی، فرهنگی و فلسفی و فراروانشناختی قرار گرفته‌اند و که سرآغاز شیوه‌های عملی روان‌درمانی هستند.

مروری بر کتاب «آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید»

کتاب آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید شرحی موجز و در عین حال فراگیر از حیات فکری زیگموند فروید، از آغاز تجارب بالینی او در وین دهۀ ۱۸۸۰ تا سال‌های پایانی زندگی‌اش در دهۀ ۱۹۳۰ در لندن است. این نگاه گاهشمارانه در آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید به‌وضوح نشان می‌دهد که چگونه آرای فروید پیوسته غنا یافتند و در قالبی درمانگرانه ریخته شدند. از آنجا که رهیافت‌های او، شامل مفاهیمی مانند عقدۀ ادیپ و تأویل رؤیا، همچنان بر بسیاری از رشته‌های دانش اثرگذارند، این درآمد گیرا و خواندنی هم به کار اهل فن می‌آید و هم برای هر علاقه‌مند به روانکاوی و تاریخ اندیشه جذاب است.

ترجمۀ فارسی این کتاب با پیشگفتاری مفصل از مترجمان، با عنوان «چگونه فروید بخوانیم؟»، همراه است. در این پیشگفتار به وجوه گوناگون افکار و آثار فروید، از جمله ریشه‌های تاریخی اندیشۀ او و سبک‌شناسی نوشته‌هایش، پرداخته شده و همچنین کلیدی برای درک بهتر آثار و نظریات فروید به دست داده شده است.

کتاب آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید از درآمدی با عنوان «تفکری همواره در تحول» و شانزده فصل تشکیل شده است. در کتاب آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید سیرِ اندیشه‌های فروید به ترتیب تاریخی بیان شده و تحولات فکری او در دوره‌های مختلف، از جوانی تا سالخوردگی، معرفی و شرح داده شده و همچنین شرحی از زندگی فروید آمده است.

عنوان‌های فصل‌های شانزده‌گانۀ کتاب «آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید» عبارتند از: «زیگموند فروید از ۱۸۵۶ تا ۱۹۰۰»، «هیستری و کشف روان‌کاوی»، «خودکاوی»، «تأویل رؤیا»، «نمود ناهشیار در زندگی روزمره»، «میل جنسی در کودکان»، «عقده اُدیپ و ناهشیار»، «انتقال و فنون و جلسۀ روان‌کاوی»، «چهار مورد از مشاهدات بالینی فروید»، «فراروان‌شناسی (۱۹۱۷ – ۱۹۱۵)»، «تعارض بنیادین سائق زندگی و سائق مرگ»، «ایگو و اید و سوپرایگو»، «ترس از دست دادن عزیزان و محبوبان»، «سایکوز و انکار واقعیت و دوپارگی ایگو»، «مذهب و تمدن: بدبینی یا روشن‌بینی؟» و «زیگموند فروید، از ۱۹۰۰ تا ۱۹۳۹».

ژان‌میشل کینودو در فصل‌های مختلف کتاب آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید خطوط اصلی اندیشۀ فروید را ترسیم کرده و همچنین به معرفی آثار و نوشته‌های او که بیانگر دیدگاه‌های اصلی و مهم و اثرگذارش هستند پرداخته و راهنمایی مناسب برای علاقمندان به مطالعۀ روان‌کاوی فروید به دست داده است.

روان‌پالایی، تداعی آزاد، مبانی درمان روان‌کاوی، میل جنسی، مفهوم انتقال، نامه‌های فروید به ویلهلم فلیس، اغوای واقعی و خیالی، خودکاوی و کشف عقده اُدیپ، اصول بنیادین تأویل رؤیا، پنج مکانیسم ناهشیار تغییر شکل محتوای رؤیا، عامل سانسور و واپس‌رانی، نمادپردازی در رؤیا، تکنیک تأویل رؤیا، لغزش‌های زبانی، لطیفه و رابطۀ آن با ناهشیار، اختلالات تحول روانی‌جنسی در کودکان، میل جنسی بهنجار در کودکان، پندار‌های جنسی کودکان، استعداد انحراف چندشکلی، والدکُشی، اسطوره اُدیپ و ناهشیار، افول عقده اُدیپ، تکرار به جای یادآوری، اولین نمونه از روان‌کاوی کودکان، لذت رنج، رویارویی سائق مرگ و سائق زندگی، تکرار و اجبار به تکرار و انتقال، روان‌شناسی جمعی و واکاوی ایگو، ایگو و اید، اضطراب و زبان در اسکیزوفرنی از جمله موضوعات مرتبط با نظریات فروید هستند که در کتاب آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید به آن‌ها پرداخته شده است.

کینودو در درآمد این کتاب یادآور می‌شود که در شرح و معرفی روان‌کاوی فروید رهیافتی بالینی را انتخاب کرده است، چون به اعتقاد او «افکار فروید از سنخ نظرورزی محض نیست بلکه پیوندی تنگاتنگ با تجربۀ روزمره روان‌کاوی دارد و شرح این تجارب بالینی است».

کینودو در ابتدای درآمدِ کتاب درباره تازه ماندن اندیشه‌های فروید در عصر حاضر و رویکرد خود در شرح این اندیشه‌ها و دلیل اتخاذ این رویکرد می‌نویسد: «اندیشه‌های اصلی زیگموند فروید امروز نیز، چون گذشته زنده است. اگر اندیشۀ فروید را برای خود فهم و معنا کنیم، درخواهیم یافت که از همان آغاز که از ذهن او تراویده، از پرمایگی‌شان هیچ کاسته نشده است. به همین دلیل است که آرای او را در قالب روایت اولیه و آن‌گونه که نخستین‌بار پدیدار شده عرضه خواهم کرد... دفتر اندیشه‌های فروید خاتمه نیافته که هیچ، بلکه همچنان مفتوح است و به یمن دستاورد‌های پیاپی فروید و پیروان او، پیوسته بر غنای آن افزوده شده است.» کینودو درباره زبانی که در این کتاب برای شرح اندیشه‌های فروید به کار گرفته می‌گوید که در نگارش این کتاب تا جای ممکن از کلمات روزمره استفاده کرده است، «زیرا فروید خود به آلمانیِ روشن و روان می‌نوشت».

درباره ژان‌میشل کینودو، نویسنده کتاب «آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید»

ژان‌میشل کینودو (Jean-Michel Quinodoz)، متولد ۱۹۳۴، روان‌کاو سوئیسی است. از کینودو تا کنون چند کتاب و مقالات مختلفی در زمینۀ روان‌کاوی منتشر شده است. همکاری با انجمن روان‌کاوی سوئیس و انجمن روان‌کاوی بریتانیا، راه‌اندازی بولتن انجمن روان‌کاوی سوئیس و سردبیری مجلۀ بین‌المللی روان‌کاوی از فعالیت‌های علمی اوست.

در بخشی از این کتاب با عنوان ملامت آشکار خود، ملامت پنهان دیگری است، آمده:

فروید به نکتۀ بنیادین دیگری اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که سرزنش خود بیمار مالیخولیایی در عین حال حمله به موضوع است و این یعنی کناره گیری نارسی سیستیک ظاهری بیمار، احتمال روابط موضوعی ناهشیار را منتفی نمی‌کند. در حقیقت، او دریافت که بیماران مالیخولیایی، مانند بیماران وسواسی، از تمایلات هم زمان سادیستیک و نفرت آدمی به خود و دیگری که معمولا از اعضای درجه یک خانواده است لذت می‌برند: در هر دو اختلال، بیمار معممولا موفق می‌شود با تنبیه خود غیرمستقیم از موضوع نخستین انتقام بگیرد و با بیماری خود شخص محبوبش را عذاب دهد و با روی آوردن به این بیماری از ابراز مستقیم خصومت خود به آن شخص اجتناب کند (ص.۱۴۴).

کتاب آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید با ترجمۀ علیرضا طهماسب و مجتبی جعفری با شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و در ۲۱۵ صفحه به تازگی از سوی انتشارات فرهنگ‌نشرنو منتشر شده و در اختیار علاقمندان کتاب قرار گرفته است.